2-р бүлэг
Монгол улсын
хүн ам ба аж үйлдвэрчилт
Ямарваа нэгэн улс
оронд байхшаардлагатай хамгийн гол зүйл улс орны тусгаар тогтнолын гэрчилгээ
паспорт нь хүн ам үндэс угсаатан юм. Өнөөдөр манай улс орон 3 сая хүрэхгүй хүн
амтай ч гэсэн уламжлалт аж ахуйнхаа тусламжтайгаар одоо болтол иргэдээ бутрааж
задраахгүйхэн шиг яваад л байгаа. Гэхдээ бид 17-20 зууны үед тусгаар тогтнолоо
бараг бүхэлд нь алдаад байсан гэж хэлж ер бол болно. Тухайн үед дарангуйлагчийн
шинжтэй байсан Манж-Чин улс нь манай Монгол үндэстэнг хавчин бослого дэгдээх
болон,эргэн сэргэж магадгүй хэмээн бүр мөсөн үгүй болгохын тулд ажиллаж байсан
ч хямд ажилчдаа алдачихгүйн тулд маш удаанаар зовоож байсан. Харин ардын
хувьсгал гарч эрх чөлөөгөө бүр мөсөн гартаа авах үед манай орны хүн ам 600000
хүрэхтэй үгүйтэй үлдээд байсан. Аз болж дээхэн үеийн сайд дарга болон ЗХУ-ын
шууд удирдлаган дор хүн амын өсөлт нь маш хурдацтайгаар өсөсөн билээ. Мөн тухайн
үед үйлдвэрчилт ч бас л хурдан хөгжисөн нь 90-ээд оны үед манайхан зарж
борлуулан ЗГ-ийн алдагдлаа бага ч болов уу гэсэн дарсан байхаа гэж би боддог. Харин
одоо бол нийгэм ч эдийн засагч өөрчлөгдсөөн. Захиргаадалтын цагт төр ард
түмэндээ дэмжлэг үзүүлж үр хүүхэд өсгөн хүмүүжүүлэх бололцоог бүрэн төгс
үзүүлдэг байсан агаад түүгээр ч зогсолгүй мөнгөн тэтгэвэр өгдөг байсан нь
хүүхдээдээ хангалтай өсгөхөд хүрэлцэж байсан нь гайхалтай бодлого байсан юм шүү
дээ. 1921-2012 он хүртэл 2100000хүн буюу 4.5 дахин өсжээ. Гэвч сүүлийн хэдэн
жилүүдэд хүн амын тоо өсгөх нь нь буурсан билээ. Энд бас нэгэн томоохон хүчин
зүйл нөлөөлсөн энэ бол гэр бүл болон улс орны эдийн засаг болон сургалтын
чанар. Миний өвөө эмээгийн үед 12 жил биш харин 4 жил сураад л дээд
боловсролтон болчихдог. Үнэ мөнгө ч төлдөггүй байсан. Энэ бол нэг дүгээр
шалтгаан. Харин хоёр дугаар шагтаг нь эрүүл мэндийн шалтгаан дээхэн үед олон
хүүхэдтэй болох болоцоо олон байсан бас эрүүл мэндийн хувьд цэвэр агаар,сайн
асаргаатай байсан нягт холбоотой. Ардчилал гарсанаас хойшхөдөөнөөс хот руу
чиглэсэн хөдөлгөөн ихэссэн, хүн амын нэг газар олноор нутагшнаас болж эмнэлгийн
боломж бололцоо бага болсоноос гадна найдвартай бүтээгдэхүүн цөөрсөнтэй холбож
болно. Гэхдээ энэ нь зөвхөн хэсэг нь. Ард иргэд олон байх нь манайх шиг улс
орны хувьд ашигтай бол нөгөө өнцгөөсөө бол дэлхий дахинд хор хөнөөлтэй зүйл юм.
Өнөөдөр дэлхийн хүчирхэг гүрнүүд хүн амаа өсгөхөд анхаарлаа хандуулж байгаа бол
өмнөд хөрш маань цөөлөх гэж хичээж байгаа. Энэ юун тулд энгэнэ вэ? Гэсэн асуулт
гарч л даарна. Энэ бол ажиллах хүч болон орон нутаг юм. Хятад улс бол хүн ам
хэд болсон тул тэдгээрийг байлга газар үгүй тул аа харин бусад улс оронд
ажиллах хүч болон цэрэгийн зорилгоор өсгөдөг. Бас мөн буурай орнуудын хүн ам
байнга хурдтай өсдөг. Манай улсад одоохондоо харицангуй үйлдвэрчилт бага байгаа
нь олон улсын төдийнгүй дотооддоо гаргах бараа даваар муутай тул бидний араас
татсаар байгаа юм гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ. За одоо бодоё блоомбергийн
судалгаагаар бол “жижиг дунд үйлдвэрлэл нээгдээд жил хагасын
дотор ихэнх нь дамбуурдаг байна” гэжээ.
Энэ юуны улмаас вэ? Ашиггүй бизнес,өндөр зээл, буруу марктинк менежмэнт, зах
зээлд өрсөлдөх чадвар муу гэсэн олон хүчин зүйл байдаг. Манай ЗГ өөрчлөгдөх
болгон ЖДҮ-ээ дэмжие гээд л байдаг болхоос биш олигтой хийсэн ажил цөөн. Хэдэн жижиг
хашааны, цонхны,эмийн үйлдвэр л нэмэгдээд л байдаг. Томоохон өсөж дэвжихээр
үйлдвэрт хөрөнгөөр нь зодсоор байгаад
дээш нь гархаж чадахгүй байдаг. Хэрэв бүх юмаа дотооддоо үйлдвэрлэдэг
том ч биш жижиг ч биш улс болоод авбал дотооддоо биш гадаадад санаа тавиад
импортлогч орон биш экспортлогч болж болно.
Нэг хүнд ноогдох ДНБ-ээ 25% болгвол бид өөрсдөөл цаашаа өрхөрсөн мэт
яваад өгнө. Магадгүй АНУ, ОХУ, БНХАУ-тай энэ чацуу болж болно шүү дээ.
/үргэлжлэл бий/
